زبان عربی
زبان عَرَبی (به عربی: اللغة العربیة)، یکی از پرگویش ترین زبانهای جهان، بزرگترین عضو از شاخه زبانهای سامی (آفریقایی–آسیایی) است و با زبانهای عبری و آرامی همخانوادهاست. زبان عربی یکی از شش زبان رسمی سازمان ملل متحد است. این زبان امروز دارای لهجهها و گویشهای گوناگونی است و زبان عربی مدرن استاندارد به عنوان زبان رسمی نوشتار در همه کشورهای عرب پذیرفته شده است. افزون بر جهان عرب، این زبان در کشورهای چاد، اریتره نیز از میزانی از رسمیت برخوردار است.
زبان عربی، زبان قرآن و زبان اسلام است در دوران طلایی اسلام، عربی به عنوان نخستین زبان جهان اسلام از اهمیت بالایی برخوردار بود و آثار علمی، ادبی و مذهبی فراوانی به این زبان نوشته میشد. تأثیر عربی بر زبانهای دیگر جهان اسلام مانند اردو، و زبانهای گوناگون خانوادهٔ ترکی چشمگیر است.
شمار گویشوران
شمار کسانی که عربی را همچون زبان مادری به کار میبرند از ۱۷۴ تا ۴۴۲ میلیون تن گفته شده است. عربی زبان رسمی ۲۵ کشور است که کل جمعیت آنها نیز براساس آمار سیا ۳۲۹ میلیون تن است.
ویژگی ها
کاربری (صرف) فعل در این زبان به دو زمان گذشته (ماضی) و حال (مضارع) است که با کمک صیغه مضارع صیغههای آینده (مستقبل) هم ساخته میشود؛ و هر کدام از این دستهها چهارده صیغه است.
این زبان را «لغة الضاد» نیز مینامند، زیرا تنها زبانی است که دارای ضاد میباشد و ضاد که حرفی است که سختترین شیوه کاربرد را دارد.
گویشها و لهجهها
چارچوب جغرافیایی را که گویشوران زبان عربی در آن ساکنند را جهان عرب مینامند که شامل بیش از ۲۰ کشور میشود که از خاورمیانه آغاز شده و تا شمال باختری آفریقای ادامه مییابد.
زبان عربی شمار فراوانی از گویشها و لهجههای گوناگون را دربرمیگیرد که به طور کلی به سه بخش تقسیم میشود:
- عربی کلاسیک یا قرآنی (به عربی: اللغة العربیة الفصحی)
- عربی استاندارد یا شیوا یا کتابی
- عربی گفتاری یا دارجة (به عربی: اللهجة العامیة)
در کشورهای عربی لهجه استاندارد برای آموزش در آموزشگاهها و نوشتن کتاب و روزنامه به کار برده میشود.
اما هر بخشی از جهان عرب، گویش محلی ویژه خود را دارد که گاه تفاوتهای میان آنها به اندازهای است که عربها مجبور به سخنوری به عربی کتابی یا انگلیسی یا زبان واسط دیگری با هم میشوند. دلیل شمار فراوان گویشها و لهجهها در زبان عربی را تأثیر زبانهای پیشین موجود در آن بخشها پیش از چیرگی زبان عربی بر آن منطقهها دانستهاند. در حالت کلی عربی گفتاری را به دو بخش خاورمیانهای و باختری تقسیم میکنند اما به طور دقیقتر عربی دارای ۴ گویش زیر است که هر کدام خود دارای لهجههای فراوانی است.
- لهجه مصری
- لهجه باختری (شامل لهجههای: مراکشی، تونسی، الجزایری و…)
- لهجه خاوری (شامل لهجههای: لبنانی، فلسطینی، و عرب زبانان غرب کشور اردن)
- لهجه عراقی یا خلیجی (شامل لهجات عراقی، کویتی، شرق سوریه، ساحل خلیج فارس از عراق تا کشور عمان و سواحل جنوبی و جنوب غرب ایران، اهواز و در آبادان و شادگان)
از این میان عربی مصری به عنوان گویش گفتاری زبان دوم مشترک میان همه عربزبانان به کار میرود.
تفاوت لهجهها در گویشهای روزانه زبان عربی در واژگان، دستورزبان و شیوهٔ آوایش واژهها به چشم میخورد.
تأثیر زبان عربی بر دیگر زبانها
زبان عربی بر بسیاری از زبانهای جهان تأثیر گذاشتهاست، این تأثیر بیشتر بر زبانهایی بودهاست که زمانی در چارچوب قلمروی سرزمین گشاییهای مسلمانان به کار برده میشدهاند، زبانهای اردو، فارسی و ترکیبرخی از واژگان امروزی خود را از زبان عربی گرفتهاند. زبانهای امروزی اروپا شماری از واژههای علمی و فلسفی خود را از عربی گرفتهاند؛ برای نمونه، واژه algebra برگرفته از واژه «الجبر» عربی است. این زبان بر دستور زبان و واژگان زبانهای اسپانیایی و پرتغالی هم تأثیر نهادهاست، زبانهای مالتی و هندی هم واژههای بسیاری از عربی دارند، هندی افزون بر واژگان، چندین حرف ویژه عربی را نیز به کار میبرد.
تأثیر زبانهای دیگر بر زبان عربی
از این میان میتوان به تأثیر زبانهای فارسی، عبری، اکدی و رومی بر آن اشاره کرد، حتی در نوشتار قرآن چنین واژههایی یافت میشوند هر چند که زبان عربی بنا بر ویژگی نهادین خود که واژهها در آن گردانِش (صرف) میشوند چهره وامواژهها را چنان دگرگون مینماید که شناسایی ریشه آن بسیار دشوار میگردد. برای نمونه واژه عربی «جلاب» بر وزن «فعال» برگرفته از واژه فارسی «گلاب» است.
از ویکیپدیا، دانشنامهٔ آزاد